سفر به هند، هند در سفر - 2
هند در رقص (بخش اول)
رقص يك فرم هنري بدني و بصري است كه تأثير بي‌واسطه و عميقي بر بيننده مي‌گذارد. فرم‌هاي مختلف هندي چنان پنجره‌اي به فرهنگ غنيِ هندوستان عمل مي‌كنند. رقص يك فرم هنري است، كه در آن از بدن به عنوان رسانه‌ي ارتباط استفاده مي‌شود. رقص‌هاي هندي قلمرو هنرهاي ديگري چون شعر، مجسمه‌سازي، معماري، ادبيات، موسيقي و تئاتر را تحت اثر خود قرار داده اند. يكي از قديمي‌ترين مدارك باستان‌شناسي تنديس زيباي دختري رقاص است كه قدمت آن حدود 6000 سال قبل از ميلاد تخمين زده شده است. Bharata's Natya Shastra (كه اعتقاد بر آن است كه بين سده‌هاي دوم قبل از ميلاد و دوم بعد از ميلاد نگاشته شده است) قديمي‌ترين رساله‌ي فن درام نويسي (Dramaturgy) است كه در حال حاضر در دسترس است. تمام فرم‌هاي رقص هندي در واقع مرهون Natya Shastra هستند كه به عنوان پنجمين ودا (Veda كه نام كتاب مقدس باستاني هند است) مطرح است.گفته شده است كه برهماي پروردگار، كه Natya را پرورش داد، ادبيات را از Rig Veda مي‌گيرد، آواز را از Sama Veda مي‌گيرد، abhinava يا بيان را از Yajur Veda مي‌گيرد، و rasa يا تجربه‌ي زيباشناسي را از Atharva Veda. اين موضوع علاوه بر آشكارسازي پيچيدگي ذاتي رقص، بر روي فرم‌هاي دست يا همان mudraها و معاني آنها تاكيد كرده، و نوع و دسته‌بندي احساسات را مد نظر قرار مي‌دهد و نه تنها به آرايش و لباس بازيگران كه به صحنه‌پردازي، تزئينات و حتي تماشاچي‌يان اهميت مي‌دهد. تمامي فرم‌هاي رقص حول 9 احساس يا rasa در گردش هستند: Hasya (شادكامي)، Krodha (خشم)، Bhibasta (نفرت)، Bhaya (ترس)، Shoka (غم و اندوه)، Viram (دليري)، Karuna (شفقت)، Adbhuta (حيرت)، و Shanta (آرامش). براي هر يك از rasaهاي فوق، تمامي فرم‌هاي رقص از حركات و اشارات دست يا همان hasta mudraهاي يكساني پيروي مي‌كنند. رقص‌ها زماني متفاوت از هم مي‌شوند كه معلم مذهبي (Guru) يك رقص خاص را با نيازهاي محلي وفق داده و منطبق مي‌كند. توجه به واژه rasa كه معاني بسيار وسيع و پيچيده دارد و در فرهنگ هندي، در هنر و اسطوره و تفكر آن سرزمين ريشه دوانده است نشان دهنده‌ي عمق و غنا و مفهوم رقص در هند مي‌باشد. به طور خلاصه و خاص rasa شوقِ حواس به عنوان جوهرِ بودن است – پديده‌ي والايش ذهن به صورتي روحاني. Rasa را مي‌توان به فروهر، يا ذات يك احساس انساني نيز تعبير كرد كه داراي مزه و فرمي خاص مي‌باشد. معادل انگليسي آن (Aesthetic experience) (هرچند كه بسيار ناقص و نارسا است) نشان مي‌دهد كه بايد معنا و نمود خاص اين حس يا شور را در متني حماسي/دراماتيك . هنري جستجو كرد و آن را در حركات دست و بدن (در رقص) بازنمائي كرد.
ريشه‌ي پيدايش سبك‌هاي كلاسيك رقص در عصر حاضر را مي‌توان تا دوره‌ي 1300 تا 1400ميلادي رديابي كرد. هند تعدادي رقص كلاسيك را عرضه مي‌كند كه هر كدام از آنها تجلي‌هاي آن منطقه‌اي را كه از آنجا نشأت گرفته‌اند را در بر داردند.
رقص Bharatnatyam
اين فرم رقصِ بسيار مورد احترام و تقدير، كه از فرم‌هاي رقص مردم Tamil Nadu (استاني در هند جنوبي) است Bharatanatyam نام دارد و در گذشته به نام‌هاي Sedir، Dasiattam و Thanjavur Natyam شناخته مي‌شد. در اين رقص نياز به اين است كه رقاص (Performer) خود را بي‌قيد و شرط و كاملاً وقف زقص كند. اين رقصي به سبك پويا و دنيوي (خاكي) است.
فرم‌هاي معاصر Bharatanatyam در اواخر قرن 18 يا اوايل قرن 19 نمود پيدا كرد. رقاصان Bharatanatyam اكثرا زن هستند و هميشه با زانواني خميده در حال رقص هستند. در واقع اين سبكِ رقص است چرا كه تأكيد فراواني بر روي حركات دست براي هدايت و انتقال حس‌هاي مختلف وجود دارد. بدن به گونه‌اي مصور مي‌شود كه گوئي از تعدادي مثلث تشكيل شده است، يكي بالا و ديگري در پائينِ نيم تنه. اين رقص بر مبناي توزيع متعادل وزن بدن و وضعيت‌هاي مجسمه‌گونِ اعضاي پائينيِ بدن پايه گذاري شده است كه اين امر اجازه مي‌دهد كه دست‌ها به صورت يك خط درآيند، در اطراف بدن گردش كنند، يا وضعيتي را به خود بگيرند كه به شكل‌گيري فرم اصلي كمك مي‌كند. يكي از كيفيت‌هاي خاص اين فرمِ رقص Padamها يا اشعاري هستند كه در تم قهرمان (زن يا مرد) وجود دارد. رقاص بايد تعداد كثيري از مشخصه‌ها و ويژگي‌هاي دقيق و ظريف سبك رقص را بداند.
رقص Kathak
اين فرم رقص اصلاً يك آئين تشريفاتي مذهبي در معابد بوده اما بعدها به سرگرمي‌اي براي خانواده اشراف تبديل شد كه اين از اثرات نفوذ ايراني‌ها و مغول‌ها بود. Kathak در ابتدا بسيار شبيه به Bharatanatyam بود. مبداء اين نوع رقص در شمال هند است. واژه‌ي Kathak از Katha گرفته شده است كه در ادبيات به معني رواي مي‌باشد.
در واقع هنگاميكه راويان داستان مي‌خواستند كه حساسيتِ شنوندگان را برانگزيند از موسيقي و رقصي براي برجسته كردن و روشن كردن داستان استفاده مي‌كردند. اين امر در هند جنوبي فرم Kathkalakshepam و Harikatha را به خود مي‌گيرد و در شمل فرم Kathak را. در قرن 15 تحت اثر رقص و موسيقي مغولي اين رقص دستخوش تغيرات شديدي شد. در قياس با Bharatanatyam كه در آن بيشتر از حركات و اشارات دست يا hasta mudra استفاده مي‌شود، در Kathak اكثراً بر روي حركات پا تمركز مي‌شود. رقص با پاهاي كشيده انجام مي‌شود و زنگوله‌اي كه به كمر رقاص بسته مي‌شود خيلي ماهرانه توسط وي كنترل مي‌گردد. لباس‌ها و تم‌هاي اين رقص اكثراً مانند آن چيز‌هائي است كه در مينياتورهاي مغولي ديده مي‌شود.
...و هند همچنان ميرقصد (ادامه دارد...)
said...
چه قدر دوست داشتم هند را ببینم. مطالب ات را خواندم و خیلی لذت بردم. هند را دوست داشتم ببینم.
و قربان ات.